Jak powstaje nasza rzeczywistość?

Refleksje po wykładzie prof. Lisy Feldman Barrett, autorki książki "Jak powstają emocje"

29 października uczestniczyłam w wykładzie prof. Lisy Feldman Barrett w Auli Politechniki Wrocławskiej. To spotkanie poruszyło mnie nie tylko naukową precyzją, ale też głębią spojrzenia na to, jak działa nasz mózg, jak konstruuje emocje i jak z tych procesów rodzi się nasza subiektywna rzeczywistość.

1. Trzy lekcje o mózgu

Pierwsza lekcja: mózg nie został stworzony po to, by myśleć, lecz by zarządzać ciałem.

To on reguluje tysiące procesów fizjologicznych i utrzymuje nasz organizm w równowadze. Jego główną funkcją nie jest więc przetwarzanie informacji o świecie, ale zapewnienie, by ciało działało efektywnie i bezpiecznie – by utrzymać tzw. allostazę, czyli dynamiczną równowagę energetyczną.

Druga lekcja: mózg działa poprzez przewidywanie.

Nie reaguje biernie na to, co się wydarza, lecz tworzy ciągły model świata oparty na wcześniejszych doświadczeniach i sygnałach z ciała. Przewiduje, co może się wydarzyć, i przygotowuje odpowiednie reakcje, zanim zdarzenie faktycznie nastąpi. Dopiero gdy napływają nowe dane, mózg aktualizuje swoje przewidywania – porównuje prognozę z rzeczywistością i koryguje ją.

Trzecia lekcja: to, co postrzegamy jako „rzeczywistość”, jest wynikiem konstrukcji mózgu.

Mózg korzysta z własnych wcześniejszych doświadczeń, tzw. konceptów – czyli utrwalonych wzorców interpretacji świata – aby przewidzieć, co się dzieje tu i teraz. W praktyce oznacza to, że widzimy nie to, co obiektywnie istnieje, lecz to, co nasz mózg uznaje za najbardziej prawdopodobne, biorąc pod uwagę dane z przeszłości i bieżące sygnały z ciała.

2. Co z tego wynika?

a) Nie ma jednej rzeczywistości

Nasze postrzeganie świata jest zawsze połączeniem danych historycznych i bieżących bodźców. W zależności od tego, na czym skupiamy uwagę, możemy doświadczać tej samej sytuacji w zupełnie różny sposób.

Jedni ludzie częściej polegają na wcześniejszych wzorcach, a ich mózg interpretuje nowe zdarzenia przez pryzmat przeszłości. Inni są bardziej obecni w „tu i teraz”, koncentrując się na tym, co odczuwają w danej chwili. Oba sposoby są poprawne, ale prowadzą do zupełnie odmiennych percepcji.

Prof. Barrett nazywa ten fenomen rzeczywistością relacyjną – to, co widzimy, zależy od tego, kim jesteśmy, jaką mamy historię i w jakim stanie znajduje się nasz organizm.

b) Filtracja i selekcja bodźców

Mózg nie przetwarza wszystkich informacji, które do nas docierają.

Dokonuje predykcyjnej selekcji – wybiera bodźce, które potwierdzają jego aktualne przewidywania, a inne pomija. To, co trafia do naszej świadomości, jest już wynikiem tej selekcji. Bodźce mogą pochodzić zarówno z otoczenia, jak i z wnętrza ciała (interocepcja). Sama reakcja fizjologiczna może z kolei generować nowe sygnały, które mózg interpretuje i włącza do swojego modelu świata.

W efekcie różni ludzie – a nawet różne istoty – mogą doświadczać skrajnie odmiennych wersji rzeczywistości.

3. Pytania, które rodzi ta wiedza

Co decyduje o tym, że u jednych osób mózg kładzie większy nacisk na przeszłość, a u innych na doświadczenie bieżące?

Czy to kwestia temperamentu, stylu poznawczego, budowy sieci neuronalnych, czy może wpływu środowiska i wychowania?

Jak zmienia się ten balans w różnych okresach życia – np. gdy doświadczamy stresu, żałoby, zakochania lub pełnej obecności?

Czy niektóre zaburzenia psychiczne wynikają z nadmiernego przywiązania do dawnych konceptów – zbyt silnego filtrowania rzeczywistości przez to, co już znane?

Jak różni się funkcjonowanie osób, które zbyt mocno tkwią w przeszłości, od tych, które opierają się wyłącznie na teraźniejszości, nie korzystając z doświadczenia i refleksji?

4. Rola przekonań i emocji

Nasze przekonania mają ogromny wpływ na to, jak odczytujemy rzeczywistość.

Historyczne doświadczenia budują koncepty, które determinują naszą interpretację sygnałów z ciała i otoczenia. To, w co wierzymy, staje się filtrem, przez który postrzegamy świat – i który jednocześnie kształtuje emocje, jakie się pojawiają.

Prof. Barrett zwraca uwagę, że emocje są wytworem mózgu, nie reakcją na zewnętrzne wydarzenia.

Są informacją o tym, jak mózg interpretuje zmiany w środowisku – wewnętrznym lub zewnętrznym. Nie są obiektywną prawdą. Świadomość tego pozwala zadać pytanie: czy emocja, którą czuję, mówi o świecie, czy o sposobie, w jaki mój mózg go przewiduje?

5. Zastosowania i możliwości

Ta wiedza otwiera nowe perspektywy w psychologii i terapii.

Może pomóc zrozumieć, dlaczego u niektórych osób przewidywania mózgu są zbyt sztywne, a u innych zbyt chaotyczne.

W zależności od potrzeb można więc kierować proces terapeutyczny na wzmacnianie kontaktu z bieżącym doświadczeniem albo na porządkowanie dawnych zapisów.

Jednym z kluczy jest obiektywizacja percepcji – nauka zauważania własnych filtrów poznawczych.

Pomagają w tym różne metody:

-psychoterapia, która koryguje błędne koncepty i uczy mózg nowych wzorców,

-neurofeedback, który wspiera regulację reakcji,

-doświadczenia psychodeliczne, które czasami otwierają dostęp do postrzegania pozbawionego typowych filtrów,

-praca z przekonaniami – pytanie siebie: w co wierzę, że widzę to w taki sposób?

6. Mózg a świadomość

Ostatecznie prowadzi to do zrozumienia, że mózg jest jednym z organów, a świadomość jest przestrzenią, która może obserwować jego działanie.

Dzięki temu możemy zauważać, kiedy nasze przewidywania stają się zbyt sztywne, kiedy przeszłość przesłania nam to, co dzieje się teraz, i kiedy potrzebujemy elastycznie zmienić punkt odniesienia.

Warto pytać:

– Co mi robi, gdy nadmiernie polegam na historii?

– Co mi robi, gdy opieram się wyłącznie na bieżącym doznaniu, bez kontekstu przeszłości?

– Czy potrafię świadomie przesuwać perspektywę między jednym a drugim?

7. Rzeczywistość jako wybór mózgu

Jak ujęła to prof. Barrett:

> Rzeczywistość, którą postrzegamy, jest najlepszym przewidywaniem naszego mózgu – jego wyborem spośród wielu możliwych interpretacji napływających sygnałów.

To zdanie podsumowuje istotę wykładu i pokazuje, że świat, jaki widzimy, jest tworzony w nas – poprzez procesy biologiczne, emocjonalne i poznawcze, które nieustannie się aktualizują.

8. Wnioski

To, co widzimy, czujemy i interpretujemy, jest tylko jedną z możliwych wersji rzeczywistości.

Mózg, ciało i świadomość współtworzą dynamiczny system, który możemy poznawać, obserwować i stopniowo poszerzać.

A każde poszerzenie percepcji jest w istocie — poszerzeniem wolności

#WPołączeniu #JakPowstająEmocje #LisaFeldmanBarrett #świadomość #emocje #mózg #psychologia #percepcja #klarowność #wolność #PolitechnikaWrocławska #InterdyscyplinarneSeminariumNaukowe